ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Λεωνίδας Μαυροβίτης

11 Νοεμβρίου 2008, 96 χρόνια μετά...
Ένας φλογερός πατριώτης, ένας υπέροχος άνθρωπος…

Ήταν παραμονή Πάσχα του 1385. Η Καστοριά βρισκόταν σε πολιορκία από τους Τούρκους. Η γειτονική Χρούπιστα (Άργος Ορεστικό) μετά από αιματηρή αντίσταση είχε ήδη πέσει στα χέρια των Τούρκων. Είχε πια σκοτεινιάσει κι οι χριστιανοί βρίσκονταν στις εκκλησιές τους, περιμένοντας την Ανάσταση του Χριστού σε ώρες ταραγμένες. Κάποιος γέρος Τούρκος, ντυμένος καλόγερος, ζήτησε να τον αφήσουν να μπει στην πόλη για ν’ ακούσει το πολυπόθητο «Χριστός Ανέστη». Η βασίλισσα αρνήθηκε, «δε σ’ ανοίγω, είσαι Τούρκος, είσαι προδοσιά». Ο ψευτο-καλόγερος ορκίστηκε: «όχι, μα το Θίμιο σταυρό, όθ’ είμαι χριστιανός». Τον πίστεψε η βασίλισσα μια κι είχε ξεστομίσει όρκο βαρύ και ιερό κι έριξε τα κλειδιά από ψηλά. Μέχρι να προλάβει να το καλοκαταλάβει γέμισε ο τόπος Τούρκους. Αυτός είναι ο λόγος που κανένας Καστοριανός δεν παραδέχτηκε ποτέ ότι ήταν σκλαβωμένος: «Είμαστε αμανέτι (ενέχυρο) κι όχι σκλάβοι γιατί μας πήρατε με τομ πλάνο»” (εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Τα αρχοντικά της Καστοριάς, νοσταλγικά απομεινάρια ενός λαμπρού παρελθόντος», Πρόγραμμα Μελίνα).

Έτσι περιγράφει την κατάκτηση της Καστοριάς από τους Τούρκους ο λαϊκός αφηγητής, που δεν μπορεί να εξηγήσει αυτό το ανεξήγητο γεγονός. Έτσι, γιατί δεν μπορεί να δεχτεί κάτι άλλο. Αυτό ήταν το παραμύθι των Καστοριανών, η παραμυθία τους, η παρηγοριά τους στα ατέλειωτα χρόνια της σκλαβιάς τους. Γιατί μέσα σ’ αυτή την παράδοση υπήρχε το κλειδί της παρηγοριάς: μια πόλη που κατακτήθηκε με μπαμπεσιά δεν μπορούσε να μείνει σκλαβωμένη για πάντα. Δεν μπορούσε παρά να ελευθερωθεί κάποτε. Και πράγματι έτσι κι έγινε. Κι ίσως να χρειάστηκε να περάσουν 527 ολόκληρα χρόνια για να επιστρέψει η λευτεριά σ’ αυτό τον τόπο, αλλά επέστρεψε ∙ νικηφόρα και θριαμβευτικά όπως της άξιζε.

Γι’ αυτό λέμε και ξαναλέμε πως η 11η Νοεμβρίου είναι η σημαντικότερη επέτειος της αγαπημένης μας πόλης, η οποία δεν ξέχασε ούτε λεπτό μέσα σ’ αυτούς τους 5 ολόκληρους αιώνες της σκλαβιάς πως είναι Ελληνίδα και πως ρέει ελληνικό αίμα μες στις φλέβες της. Αυτή η αλήθεια ήταν που την έκανε να τιναχτεί ολόρθη μετά από τόσα βάσανα και να υποδεχτεί την πολυπόθητη λευτεριά όπως ακριβώς της έπρεπε: ντυμένη στα λευκά και τα γαλάζια…

Οι πρωταγωνιστές αυτής της ολόλαμπρης μέρας πολλοί. Ζητώ συγγνώμη απ’ όλους τους, μα θα σταθώ σήμερα σε έναν από αυτούς για εντελώς ιδιαίτερους λόγους. Πρόκειται για το Λεωνίδα Μαυροβίτη, γιο του Δαμιανού, των οποίων η καταγωγή είναι από το Μαυροχώρι. Το μαρτυρά το ίδιο το επώνυμό τους. Με το ίδιο ακριβώς επώνυμο συνάντησα την Παναγία τη Μαυροβίτισσα τις προάλλες και ομολογώ πως αυτό μου προκάλεσε μια τελείως ξεχωριστή συγκίνηση. Όμως, δεν είναι η καταγωγή του ο λόγος για τον οποίο φέτος επικέντρωσα την προσοχή μου στην περίπτωσή του. Άλλος είναι ο λόγος και θα τον πούμε παρακάτω.
Παραμονές της απελευθέρωσης, καθώς « η Καστοριά δεν είχε ούτε στρατό και αρχές, μερικοί θερμόαιμοι και φιλοπάτριδες πολίτες της βρήκαν ευκαιρία να εκλέξουν μία επιτροπή υπό την προεδρία του Λεωνίδα Μαυροβίτη, τον οποίο και παρεκάλεσαν να μεταβεί στο μητροπολίτη της πόλεως Ιωακείμ Λεπτίδη, να του προτείνουν να στείλει αγγελιαφόρο στους Κρήτες εθελοντές, που βρίσκονταν στο Μαυροχώρι, για να τους παρακαλέσει να καταλάβουν την Καστοριά.

Ο μητροπολίτης όμως, ο οποίος διαφορετικά σκεπτόταν, έδωσε την απάντηση πως καλύτερα θα ήταν να περιμένουν τον τακτικό στρατό, ο οποίος όπως υπελόγιζε πλησίαζε να καταφθάσει. Αρκετοί όμως ανυπόμονοι και θαρραλέοι Καστοριανοί, με τους οποίους και ο Λεωνίδας Μαυροβίτης, ο γιατρός Φεραίος και δύο διδάσκαλοι, αφού οπλίστηκαν και όπλισαν και άλλους συμπολίτες τους, κήρυξαν την Καστοριά ελεύθερη με το κατέβασμα της τουρκικής σημαίας από τη θέση της και την ανάρτηση της ελληνικής σε αυτήν» (Αρχιμανδρίτη Δημητρίου Σιδερίδη, εφ. ΟΔΟΣ).

Δεν είναι, όμως, ούτε αυτός ο λόγος για τον οποίο στρέφω την προσοχή μου στην περίπτωση Μαυροβίτη σήμερα. Άλλωστε, αυτό το ιστορικό γεγονός το ακούνε οι μαθητές του Σχολείου μας κάθε χρόνο τέτοιον καιρό, για να ξέρουν πως κάποιος συγχωριανός τους πρωταγωνίστησε στα γεγονότα της Απελευθέρωσης της πόλης τότε. Ούτε μονάχα αυτό το γεγονός αποδεικνύει τον ηρωισμό του. Ο ηρωισμός του φαίνεται και από το ότι στις αρχές του Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς, μόλις πληροφορήθηκε την απελευθέρωση της Σιάτιστας, δε συγκρατήθηκε καθόλου, αλλά παραβίασε μια τουρκική αποθήκη οπλισμού, οπλίστηκε μαζί με άλλους Καστοριανούς, αναχώρησε για τη Σιάτιστα και τελικά έλαβε μέρος στη μεγάλη μάχη μεταξύ του ελληνικού και τουρκικού στρατού στις 4 Νοεμβρίου 1912, της οποίας η έκβαση ήταν νικηφόρα για τα ελληνικά όπλα.

Ο Λεωνίδας Μαυροβίτης ήταν μεγαλωμένος σε μιαν οικογένεια που αγαπούσε πολύ την Πατρίδα. Μαζί της αγαπούσε και τους Μακεδονομάχους και πρόσφερε πολλά στην επιτροπή Μακεδονικού Αγώνα Καστοριάς. Αυτή η αγάπη του για την Ελλάδα και τη Μακεδονία, που εκδηλωνόταν με πράξεις, ήταν η αιτία να υποστεί πολλές διώξεις και να οδηγηθεί και στην εξορία από τον Τούρκο κατακτητή.

Εκλέχτηκε από τους συμπολίτες του περισσότερες από μία φορές στη θέση του δημάρχου της πόλης Καστοριάς και ανέπτυξε μια οικολογική δράση πραγματικά ζηλευτή, αφού μία από τις προτεραιότητές του ήταν η δενδροφύτευση των δρόμων.
Αγαπούσε, άλλωστε, πολύ τα δέντρα γιατί ήταν πηγή ζωής. Και, όπως είπε πολύ χαρακτηριστικά και πολύ πετυχημένα πέρσι στα παιδιά του Σχολείου μας η δασοπόνος του Δήμου μας όταν μας μίλησε σχετικά, «όποιος αγαπάει τα δέντρα δεν μπορεί παρά να είναι καλός άνθρωπος».

Ο Λεωνίδας Μαυροβίτης ήταν, επίσης, πολύ πιστός χριστιανός. Πέρα από τον τακτικό εκκλησιασμό του, έκανε και πολλές δωρεές και αφιερώματα. Αντικατέστησε όλα τα ιερά σκεύη της Ιεράς Μονής της Παναγιάς της Μαυριώτισσας (ή Μαυροβίτισσας), γιατί κρίθηκαν ακατάλληλα. Ακόμα, μετά από έκκληση του μητροπολίτη Καστοριάς για την ανοικοδόμηση της Ιεράς Μονής των Αγίων Αναργύρων, διέθεσε το ποσό του ενός εκατομμυρίου δραχμών, ποσό σημαντικότατο για την εποχή εκείνη. Αλλά ούτε κι αυτές οι μεγάλες δωρεές δε θα ήταν αρκετές για να θαμπωθούμε με την περίπτωσή του, αν δε συνοδευόταν η κάθε του πράξη από την πολύτιμη αρετή της αγάπης. Γιατί ο Λεωνίδας Μαυροβίτης συνδύαζε κάθε του δράση με την αγάπη για τον άνθρωπο. Οι συμπολίτες του, γνωρίζοντάς τον καλά και γνωρίζοντας επίσης πόσο δίκαιος ήταν, του είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη. Έτσι, τον έκαναν ταμία του πατριωτικού ιδρύματος «Συσσίτιον», όπου συγκεντρώθηκαν όλα τα παιδιά των Μακεδονομάχων που είχαν σκοτωθεί-και δεν ήταν λίγα, τα ορφανά που στεγάστηκαν σε ωραίο κτίριο με τη βοήθεια της ιστορικής Φιλοπτώχου.

Ναι, ο άνθρωπος για τον οποίο μιλούμε σήμερα ήταν πάνω απ’ όλα ένας άνθρωπος γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο. Αγάπη ασυνήθιστα μεγάλη και βαθιά, αγάπη αμέτρητη, αγάπη που δεν έμεινε μονάχα στα λόγια, αλλά έγινε πράξεις. Πράξεις εντελώς ασυνήθιστες για κάθε εποχή, πράξεις που χαρακτηρίζονται από εκείνο το εντελώς δυσεύρετο μακρυγιαννικό πνεύμα όπου το εγώ αντικαθίσταται από το εμείς, όπου ο ένας δεν μπορεί να νιώσει ούτ’ ελάχιστα ευτυχής, αν δεν είναι μαζί του όλοι. Θέλετε να μάθετε πώς γίνεται αυτό;
Ίδρυσε στην Καστοριά τράπεζα με την επωνυμία «Λεωνίδας Μαυροβίτης και αδελφοί».Και ενώ αυτή η πολύ δυναμική του πρωτοβουλία θα μπορούσε να του εξασφαλίσει πολλά κέρδη, αυτός άνοιξε το θησαυροφυλάκιο της τράπεζάς του και βοηθούσε χωρίς σταματημό: βοήθησε πολλές φτωχές οικογένειες, πολλούς συμπολίτες του που ήθελαν να ξενιτευτούν, αλλά δεν είχαν τα χρήματα που χρειάζονταν για να τα καταφέρουν, βοήθησε με μεγάλα ποσά το Μακεδονικό Αγώνα μέσα από την επιτροπή της οποίας ήταν μέλος. Κι όταν εξανεμίστηκε ολόκληρη η περιουσία της τράπεζάς του, που τότε ανερχόταν σε 50.000 λίρες, και η τράπεζα έκλεισε, αυτός δε λυπήθηκε καθόλου, αλλά αντίθετα ήταν ευχαριστημένος, γιατί είχε βοηθήσει τους συμπατριώτες του που είχαν ανάγκη.

Πώς το ξέρουμε πως δε λυπήθηκε; Όχι μόνο επειδή το γράφει ένα πολύ μικρό αλλά σημαντικό βιβλίο με το οποίο ο κ. Χρυσόστομος Παπασταύρος μάς γνωρίζει με την ξεχωριστή αυτή μορφή του τόπου μας (από εκεί προέρχονται και όλα τα άλλα στοιχεία που τον αφορούν), αλλά και επειδή το αποδεικνύει και η μετέπειτα πορεία του: Όταν έπειτα από χρόνια -μετά την Απελευθέρωση φυσικά- η τράπεζα Θεσσαλίας ίδρυσε στην Καστοριά υποκατάστημα, ο Λεωνίδας Μαυροβίτης ήταν ο Διευθυντής της για πέντε χρόνια. Μόλις, όμως, η τράπεζα κήρυξε πτώχευση, ο Διευθυντής της ειδοποίησε εγκαίρως τους Καστοριανούς καταθέτες να αποσύρουν τις καταθέσεις τους για να μη ζημιωθούν. Η τιμωρία του ήταν να απομακρυνθεί από την τράπεζα, η χαρά του όμως ήταν μεγάλη που οι συμπολίτες του δεν έχασαν τα χρήματά τους. Αυτό, άλλωστε, ήταν που τον ενδιέφερε περισσότερο.

Αυτός, λοιπόν, είναι και ο λόγος για τον οποίο το μυαλό μου φέτος κόλλησε στην περίπτωσή του. Δηλαδή, για ν’ ακριβολογούμε, στο ανεξήγητο της περίπτωσής του. Γιατί ο Λεωνίδας Μαυροβίτης τελικά δεν ήταν ήρωας σαν όλους τους άλλους. Ήταν ήρωας και για τον ηρωισμό του να διαθέτει τη δική του τράπεζα και, αντί να τον απασχολεί το πώς θα αυξήσει τα κέρδη του, αυτός νοιαζόταν για τους άλλους. Ήταν ένας παράξενος τραπεζίτης που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τραπεζίτης των φτωχών, ένας τραπεζίτης που ήξερε πως δεν είναι αληθινό το κέρδος του ενός όταν οι άλλοι γύρω του υποφέρουν, ένας άνθρωπος που ξέρει πως δεν μπορεί να νιώσει καμιά χαρά όσο κι αν φουσκώνουν οι τσέπες του, όταν η ανέχεια βασανίζει τους άλλους γύρω του. Ή, όπως πολύ χαρακτηριστικά γράφει στον πρόλογο του αφιερωμένου σ’ αυτόν βιβλίου:
«Ένας αλλόκοτος συνδυασμός η προσωπικότητά του.
Γιατί, ενώ είναι πλούσιος, νοιάζεται σφοδρά για τους συντοπίτες του που καταδυναστεύονται από την ανέχεια και τους συντρέχει δίχως περιορισμούς.
Γιατί, ενώ είναι τραπεζίτης, υπηρετεί χωρίς να διστάζει καθόλου το συμφέρον των άλλων, ακόμα κι όταν αυτό συγκρούεται με το συμφέρον το δικό του.(…)
Αυτός ήταν ο Λεωνίδας Μαυροβίτης.

Κ ι αυτός εξακολουθεί να είναι και σήμερα. Σ’ ένα σήμερα που, ενώ όλα του δείχνουν τόσο αλλιώτικα από τότε, πάλι σε μορφές σαν τη δική του αναζητά τα πρότυπα.
Σ’ ένα σήμερα που ξέρει πως μόνον οι άνθρωποι που του μοιάζουν μπορούν να σκορπίσουν γύρω τους μιαν ευωδιά ελπίδας, μια σιγουριά πως αυτός ο τόπος μόνον όσο θεμελιώνεται απάνω τους θα εξακολουθεί να πορεύεται ορθός, όπως του αξίζει…»
Με ένα παραμύθι ξεκίνησε το μικρό μας αφιέρωμα στην ξεχωριστή αυτή μορφή. Μ’ ένα παραμύθι που μιλάει για την απάτη με την οποία μας πήραν πολύ παλιά οι εχθροί την αγαπημένη μας πόλη. Κι η μορφή που μελετήσαμε σήμερα φεγγοβολάει μες στο σκοτάδι που σκόρπισε παντού η κρίση του τραπεζικού συστήματος ∙ φεγγοβολάει, γιατί μας βοηθάει να δούμε τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία, να σκεφτούμε όπως δεν έχουμε συνηθίσει να σκεφτόμαστε.

Και κάτι ακόμα ∙ η μορφή που προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε σήμερα μοιάζει να ανήκει στα παραμύθια. Είναι, όμως, και μια παραμυθία, μια παρηγοριά μες σ’ ένα κόσμο που μοιάζει να έχει για μόνη του πατρίδα, μόνο του ιδανικό, μόνο του στόχο, μόνη του αγάπη, μόνη του χαρά, μόνο του Θεό το χρήμα, σ΄ έναν κόσμο που απόλυτο ιδανικό του δείχνει να είναι η ατομική καλοπέραση, την ίδια στιγμή μάλιστα που ανακοινώνεται επίσημα πως οι φτωχοί μέσα στο 2009 θα φτάσουν το 1 δισεκατομμύριο…

Είναι η παρηγοριά πως, ανεξάρτητα από την εικόνα που φαίνεται πως κυριαρχεί γύρω μας -αλλά και μέσα μας-, αν έχουμε καταφέρει να εξασφαλίσουμε τα προς το ζην -προσέξτε, μην κάνουμε μονίμως το λάθος να το τεντώνουμε αυτό το προς το ζην, θεωρώντας ως εντελώς απαραίτητα και πράγματα που καθόλου απαραίτητα δε μας είναι, αν κατορθώσουμε να έχουμε τον άρτον ημών τον επιούσιον, τότε ίσως και να μπορούμε να δώσουμε στον εαυτό μας την αληθινή χαρά, όχι πια στοιβάζοντας πλούτη, τα οποία σε τελική ανάλυση δεν πρόκειται να μας φανούν ποτέ χρήσιμα σε κάτι ουσιαστικό, αλλά ανακουφίζοντας αναγκεμένους συνανθρώπους μας, προσφέροντας λύσεις στα αδιέξοδά τους, αντικαθιστώντας την πίκρα τους με χαμόγελο και χαρίζοντας εν τέλει στον εαυτό μας την ευκαιρία να νιώσει αληθινή χαρά. Γιατί η χαρά που δίνεις είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από τη χαρά που παίρνεις πάντα και γιατί δε γίνεται να είσαι αληθινά χαρούμενος, όταν οι άλλοι γύρω σου υποφέρουν από ανέχεια.

Και το κυριότερο : Θα λέγαμε πως αυτά είναι μόνο λόγια ή λόγια παχιά, που δεν μπορούν να εφαρμοστούν, αν δεν είχε υπάρξει ο εξαιρετικός άνθρωπος ο οποίος είναι το θέμα μας σήμερα -το ξέρουμε πως εξαίρεση ήταν και είναι αυτοί οι άνθρωποι- που τα εφάρμοσε στη ζωή του, χαρίζοντάς μας ανεξίτηλο και αιώνιο το ολοφώτεινο παράδειγμά του…

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 13.11.2008